Dobre miejsce do zamieszkania

Orzechowo ma już 630 lat, ale ślady osadnictwa są znacznie starsze. Po raz pierwszy nasza wieś pojawia się w dokumentach z 1392 roku jako wieś należąca do parafii Dębno. Orzechowo, to dobre miejsce do zamieszkania, wiemy to nie od dziś, ale od jak dawna?

Na to pytanie odpowiedzi udzielają archeologowie. W niezwykle interesującej publikacji pod tytułem „Archeologia powiatu wrzesińskiego” pod redakcja Michała Brzostowicza, wydaną w 2003 roku przez Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział w Poznaniu, znajdujemy informacje o odkrytych przez archeologów śladach pobytu ludzi na terenie dzisiejszego Orzechowa.

Najstarsze ślady pochodzą z okresu neolitu i datowane są na (2500 r. p.n.e.).

Wiążą się z „horyzontem klasycznym” ceramiki sznurowej. Na terenie powiatu wrzesińskiego odkryto 8 stanowisk związanych z kulturą ceramiki sznurowej, w tym jedno domniemane cmentarzysko na terenie Orzechowa. Skoro było cmentarzysko, to znaczy, że byli tu także ludzie.

Starsza epoka brązu

Następne odkryte przez archeologów ślady pobytu ludzi pochodzą ze starszej epoki brązu (1500 – 1300r. p.n.e.) są to pojedyncze znaleziska ceramiki.

Ślady kultury łużyckiej

Badania archeologiczne na terenie Orzechowa prowadzone były już przed II wojną światową Odkryte zostały wtedy ślady, pochodzące z okresu halsztyckiego kultury łużyckiej ( 700- 400 r.p.n.e.) Znaleziono wtedy wyposażenie grobów, bransolety, szpile, igły, fragment naszyjnika, w innym miejscu odnaleziono drugie cmentarzysko datowane na okres halsztycki C (700 – 550 r. p.n.e.) Zlokalizowano 7 grobów ciałopalnych bardzo zniszczonych. Archeolodzy odkryli w nich naczynie wazowate pełniące funkcję popielnicy, małą amforkę, garnek jajowaty i kubek. Kolejne badania przyczyniły się do odkrycia dziewięciu kolejnych stanowisk kultury łużyckiej.

Wpływy rzymskie

Około I tysiąclecia p.n.e. na terenie Wielkopolski doszło do zmian kulturowych. Pojawiła się wtedy kultura pomorska. Stwierdzono skupiska stanowisk, punktów osadniczych także na terenie Orzechowa. Być może był to początek osadnictwa na terenie naszej wsi.

Dzięki prowadzonym od 1978 roku badaniom archeologicznym pod nazwą Archeologiczne Zdjęcie Polski, na terenie Orzechowa zlokalizowane zostały cztery stanowiska z okresu wpływów rzymskich. Są to trzy stanowiska osadnicze i cmentarz.

Wczesne średniowiecze

Są w Orzechowie także ślady osadnicze z okresu wczesnego średniowiecza zlokalizowane w najstarszej części wsi. Jest to czas pomiędzy X i XII w.

W XIII w. Orzechowo, ale też wiele miejscowości leżących obecnie na terenie gminy Miłosław wraz z Miłosławiem i Biechowem stały się własnością rycerskiego rodu Doliwów.

Jak czytamy w wydanych w 1923 roku „Studja nad pierwotnem rozsiedleniem rycerstwa wielkopolskiego” autorstwa ks. Stanisława Kozierowskiego ze Skorzewa Wracając do naszych Kotów (Doliwowie z Dębna i Miłosławia używali przydomka Kot – wyjaśnienie J.S.) z Dębna i Biechowa wspomnę, że Maciej Kot z Dębna posiadał w r. 1393 prócz Dębna Sołeczno i Pawłowice, … uposażył r.1401 w rodzinnem swem Dębnie kościół parafialny, a z wyznaczenia dziesięcin i czynszów rozmaitych wynika, że zgromadził w swym ręku Kębłowo, Lipie, Gorzyczki, Rudki a. Bojanowo, Wolicę, Ostrów, Doszkowo, Orzechowo, Czersewo (Czeszewo), a jezioro Gosarzewo należało do kościoła w Dębnie .

Na innej stronie tego opracowania czytamy – Orzechowo w parafii dębińskiej poznaliśmy już w 1392 r. jako własność Doliwczyka Świętosława Filipowica z Miłosławia, Gisbrechta i innych.¹

Wieś Dębno wymieniana jest w dokumentach już w 1241 roku, parafia w Dębnie wymieniana jest również w XIII w. (Informacja ze strony www.zabytek.pl)

¹ „Studja nad pierwotnem rozsiedleniem rycerstwa wielkopolskiego” – Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa

Wieś Orzechowo przez kilkaset lat należała do rycerskiego rodu Doliwów
Siedzibą rodową tego możnego, wielkopolskiego roku było Dębno. Najwcześniejsze źródła pisane dotyczą braci Mikołaja i Szymona i pochodzą z 1257 – 1279 roku. 1. Wieś Dębno pojawia się w dokumentach pisanych już 1241 roku. 2.
W tym krótkim materiale postaram się o prześledzenie losów wsi Orzechowo. Do kogo należała i kto pobierał dziesięciny od mieszkających tu kmieci. Orzechowo związane jest w ciągu wieków z właścicielami Dębna i Miłosławia. Ustalona na początku średniowiecza przynależność ma swe konsekwencje do czasów współczesnych. Do parafii Dębno Orzechowo należało do 1927 roku, kiedy to po usilnych staraniach Bolesława Bystrzyckiego zostało przyłączone do parafii Czeszewo.
Związki w właścicielami Miłosławia poskutkowały zaś terytorialną przynależnością do gminy Miłosław.
Dobra Doliwów obejmowały tereny od dzisiejszej gminy Żerków i Nowe Miasto poprzez tereny należące do gminy Miłosław. Najdalej na północ sięgały do Biechowa.
Jak już wcześniej napisałam, pierwsza wzmianka o Orzechowie pochodzi z 1392 roku jako wieś należąca do parafii Dębno. 3
Dokument z 1401 dotyczący uposażania parafii w Dębnie wymienia w nim także Orzechowo4
Interesujące informacje o Orzechowie znajdujemy też w innym opracowaniu, dotyczącym rodu Doliwów. 5 Są to dane dotyczące uposażenia diecezji poznańskiej z 1510 roku. Wśród wsi wymienionych w tym dokumencie, występują „dwa Orzechowa”.
Na dokument z 1314, w którym jako świadek występuje Piotr dziedzic Miłosławia, powołuje się Filip Skoraczewski 6. Jest to pierwszy pisany dokument zaświadczający o tym, że Doliwowie byli właścicielami Miłosławia.
Informacja o tym, że w 1445 roku Filip właściciel części Miłosławia i współwłaściciel wsi Piątkowo, Kozubiec i Orzechowo, zabezpiecza na swym majątku współwłaścicielom Miłosławia – Mikołajowi, Piotrowi i Marcinowi – 18 grzywien rocznego czynszu.
W 1465 roku Piotr Miłosławski Doliwczyk zamienia się z bratem Mikołajem Milanem. Część swej własności w Miłosławiu, w małym Orzechówku i wielkim Orzechowie, Kozubcu, Piątkowie, domu w Pyzdrach i w Poznaniu na wsie: Chociczę, Rusibórz, Kopaszyce i Psary.
Po Doliwach Kotach właścicielami Miłosławia i dóbr z nimi związanych zostają Górscy herbu Łodzia. Ten herb stał się także herbem Miłosławia. Pierwszym właścicielem Miłosławia był Piotr Górski.
Informacja o tym, że był także właścicielem Orzechowa pojawia się w 1474 roku w zapisie rocznego czynszu na rzecz wikariuszy kościoła katedralnego w Poznaniu.

Kolejną informację i inną nazwę Orzechowa znajdujemy w dokumencie z 1626 roku dotyczącym podziału majątku pomiędzy spadkobierców Mikołaja i Anny. Młodsi synowie otrzymali: Miłosław, oraz wsie: Kozubiec, Piątkowo, Górne Orzechowo… . (Skoro wymienione jest tutaj Górne Orzechowo, to było pewnie i „Dolne”. Dokument ów jednak na ten temat milczy.)
Potem, na krótko właścicielami dóbr miłosławskich zostaje rodzina Grabskich, w 1777 roku Kajetan Grabski sprzedał dobra miłosławskie Maciejowi Nowina z Brudzewa Mielżyńskiemu.
Dobra miłosławskie składały się wtedy z: Bugaju, Białego Piątkowa, Kozubca, Lipia, Rudek i Orzechowa. Sprzedawane dobra były zaniedbane. Filip Skaraczewski pozwala sobie uszczypliwą uwagę, że było w nich więcej muzyków niż krów.
Rodzina Mielżyńskich okazała się być znacznie lepszymi gospodarzami od swych poprzedników i dobra zaczęły przynosić znaczne dochody. W roku 1786, po którym nastąpił podział majątku pomiędzy dwóch synów Józefowi przypadły w udziale dobra miłosławskie, bo pomiędzy nimi wymienione jest Kębłowo, ale nie ma Orzechowa. Komu zatem przypadło w udziale Orzechowo? Takiej informacji w opracowaniu Filipa Skaraczewskiego nie znalazłam.
Znamy jednak dalszą historię i wiemy komu Maciej Mielżyński sprzedał Orzechowo. Napiszę o tym w kolejnym artykule.
Jadwiga Stefańska

1. Doliwowie z Nowego Miasta nad Wartą Dębna i Biechowa – Ryszard Grygiel i Tomasz Jurek.
2. https://www.galeriawielkopolska.info/debno/
3. ks. Stanisław Kozierowski „Ród Doliwów”
4. Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski t. 5 nr 17

5.Doliwowie z Nowego Miasta nad Wartą Dębna i Biechowa – Ryszard Grygiel i Tomasz Jurek.

6.Materyały do historyi Miłosławia i okolicy – Filip Skaraczewski 19